पोखरा – ‘यो संसारमा म किन आए आजसम्म उत्तर पाएको छैन । जिन्दगी चलिरहेको छ । असन्तुष्टि केही छैन । हेरेको छु, बुझेको छु , सुनेको छु यसरी नै बाँचेको छु । सुन्दर मन छ, सुन्दर दृष्टि छ, त्यसैले होला सबै सुन्दरनै सुन्दर पो देख्छु म ।’
शनिबारको एक बिहान पुरानै लबजमा गफिए पर्यटनविद झलक थापा । झण्डै डेढ वर्ष स्ट्रोकले बिमारमा परे । अहिले नियमित व्यायामले पुनः तन्दुरुस्त छन् । अनुहारमा उही प्रसन्नता र सुन्दरताको समिश्रणबाट सुन्दर मन र आँखाका कुरा बडो गजबले सुनाउँछन् ।
पोखराको सुन्दरताको वर्णन गरेर नथाक्ने पर्यटनविद् पोखरा अर्वणीत शहर भएको दोहोर्याउन भुलेनन् । २०२७ सालमा पोखराको पर्यटनको सम्भाव्यता अध्ययन अवलोकनका लागि उनी पोखरा आए । त्यसपछि काठमाडौँ फर्किए । तर पोखराको सुन्दरताले रातभर निदाउन दिएन उनलाई । अनि फेरि फर्किए पोखरा । त्यसपछि जहाँ पुगे पनि आँखामा र हृदयमा सुन्दर पोखरा बोकेर हिँडेका छन् ।
तत्कालीन समयमा ब्रिटिस आर्मीको जागिर छोडेर मनलाई चंगा झै बनाइरहेका बेला ब्रिटिस कर्णेल रोर्वटर्सले पोखरामा पर्यटनको संभाव्यता अध्ययन गर्ने भनेर सुझाए पछि उनी पोखरा उत्रेका हुन्, आरएनएसीको जहाजबाट ।
पोखरा भन्दा बित्तिकै आउने अर्को नाम हो फेवाताल । उनले पनि पोखरा एयरपोर्ट उत्रेलगत्तै फेवाताल हेर्न हानिए । पुगे ड्याम साइड र निँयाले फेवाताललाई । तालमा देखको हिमश्रृखंलाका दृश्यले उनलाई लोभ्यायो । प्रकृतिप्रेमी थापालाई ति दृश्यले गजबकै आनन्द दिएको बताउँछन् । उनि सम्झन्छन् ‘फेवातालको कन्चन पानीमा स्थानीयहरु गाग्रो डुबाउँदै कोही कम्मरमा त कोही डोकोमा बोकेर हिँडेको दृश्यले फेवातालको स्वच्छ पानिलाई प्रष्टाउँथ्यो ।’
चारैतिर हेर्दै थिए तालबाट देखिएको एक्लो हिमालमा उनको नजर ठोकियो । उनलाई नाम थाहा भएन । पछि थाहा पाए माछापुच्छ्रे रहेछ । एक्लै मुस्कुराइरहेको । निकै स्वच्छ लाग्यो उनलाई माछापुच्छ्रे हिमाल । माछापुच्छ्रे हिमाल अहिले सम्म कसैले आरोहरण नगरेको बुझ्दै जाँदा थाहा पाए । उनी खुशीले गद्गद् भए । खै किन हो, उनको मनमा माछापुच्छ्रे प्रति अगाध माया उर्लेर आयो । निर्जीव सजीवसँग जोडिन चाहेनन् । सोचे उनले माछापुच्छ्रेको कुमारीत्व जोगाउनु पर्छ ।
विविध तर्क राखेर लेखहरु लेखे । उनका लेख विरुद्ध हर्क गुरुङ्गका लेखहरु धारा प्रवाह आउन थाले । प्रत्युत्तरमा उनका विचार बगिरहे । एउटा हिमाललाई कुमारी भन्दै जोगाउनु पर्ने कारण छैन भन्ने खालका तर्क उनले सामना गरीरहे । तर माछापुच्छ्रे हिमालबारे आफ्नो तार्किक विचारमा उनि विचलित भएनन् ।
राष्ट्रिय तथा स्थानीय पत्रपत्रिकाले उनका विचारलाई स्थान दिए । त्यो भन्दा बढी पोखरेलीले उनको विचार रुचाए । उनी सफल भए । फेवातालमा आफ्नो अनुहारलाई देखाउने माछापुच्छ्रे हिमाल आज कुमारी हिमालको नामले परिचित छ । झण्डै ७ हजार मिटरको उचाइबाट पोखरामा आउनेहरुलाई निश्चल रुपमा मुस्कुराउँदै स्वागत गरिरहेकी छे । कुमारी शब्द जोडेर माछापुच्छ्रेलाई स्त्रिलिङ्ग बनाइदिए थापाले ।
माछापुच्छ्रे सम्झँदा अनायासै उनका आँखा रसाउँछन् आज पनि । माछापुच्छ्रेलाई यशोधरा सम्झे । एक्लो यशोधरा । सम्हालिदै फेरि भने, ‘म त बडो गजबको मान्छे छु । मलाई साह्रै माया लाग्छ माछापुच्छ्रेको ।’
पोखराले लगाएको मोहनीे अझ सम्म फुकेको छैन । धेरैले पोखरा अब पोखरा रहेन भनेर भन्ने गर्छन् । खै किन उनको मनले त्यस्तो स्वीर्कादैन । ५० वर्ष अघिको पोखरा र अहिलेको पोखरामा खासै भिन्नता देख्दैनन् उनी । समय बदलियो परिवेश बदलियो । एउटै रुप खोजेर हुँदैन । उनि भन्छन् ‘पोखरालाई मुखले होइन हृदयमा आत्मियता बोकेर सुन्दर आँखाले हेर्नुस् बल्ल पोखराको माया चुलिएर आउँछ । हार्दिकता र आत्मियता बिनाको नजरले पोखरा सुन्दर देखिन सक्दैन ।’
फेवाताल अतिक्रमण गर्ने र तालमा फोहोर मिसाएर कुरुप बनाउनेहरुलाई फेवातालको सुन्दरताको वर्णन गर्ने अधिकार कति सुरक्षित हुन्छ ? उनी प्रश्न गर्छन् ।
संभावना धेरै देख्छन् । निराशा हुन नहुने तर्क राख्छन् । पोखरालाई सबैले चिनुन भन्छन् । संसारमा पोखरा जत्तिको शहरनै छैन भन्छन् । ‘पोखरा अवर्णित शहर हो’ पटक पटक दोहोर्याइरहन्छन् ।
जीवनको एक काल खण्डमा सांसारिक जीवन प्रतिको मोह उनमा हराइसकेको थियो । मानसरोवरमा सन्यासी जीवनको रहरले उनलाई उचालिरहेको थियो । तर देखेको भन्दा लेखेको भाग्यले डोर्याउँछ भन्ने भनाइको नजिक उनी पुगे अन्ततः पोखराकी गंगा थापासँग उनको बिहे भयो । तत्कालिन समयमा उनको बिहे रहर थिएन न त बाध्यता नै ।
परिस्थितीसँग भाग्दा भाग्दै गंगा थापाको सहयात्री बने । बिहेका दिनको सुहागरातमा गंगालाइ १२ बजे उठाएर नुहाउन लगाएर आफ्ना जीवनका इति वृतान्त सुनाए । त्यस दिन देखि उमेरले ७५ वर्ष पुग्दासम्म गजबको मायामा परें । जीवन संगिनीसँग आजसम्म झर्केर बोल्नु पर्ने अवस्था आएन । एउटी छोरी जन्मिइन् । उनले यशोधरा नाम राखें । थप सन्तानको चाहाना भएन । त्यहि छोरी अहिले बुद्ध एयरको सिनियर कप्तान छिन् । निकै गर्व गर्छन् छोरी प्रति । उस्तै गर्व छ ज्वाईँ र नाती नातिना प्रति । आफू खुशी भएर बाँच्न संसारलाई पनि खुशी भएको देख्न सक्नु पर्ने तर्क राख्छन् ।
हिमालसँगको सामिप्यतामा असाध्यै रमाउन चाहाने उनी चराविद् पनि हुन् । प्रकृति, पर्यावरण, संस्कृति बारेमा पनि उनका खोजहरु प्रकाशित छन् । बहुआयामिक ब्यक्तित्वका धनि उनी सन् १९७२ मा इङ्गल्याण्डका विभिन्न ठाउँमा पुगेर झण्डै २ वर्ष चरा अध्ययन पुरा गरेका छन् । जीवन र जगतलाई अजिब मान्छन् । ‘जति पढेर पनि बुझ्न नसकिने, जति लेखेर पनि लेख्न नसकिने ।’
पोखरा अन्तर्राष्ट्रिय पर्वतीय संग्राहालयका परिकल्पनाकार मध्येका एक हुन् । ‘हिमाल हेरेर मात्र हिमाल बुझिन्न । हिमाल चढ्नेहरुलाई पनि बुझ्नु पर्छ ।’ २०५६ सालम उनी संयोजक भए । अन्तर्राष्टिय पर्वतीय संग्राहलयकोे २०६० सालमा उद्घाटन गरे । त्यतिबेला उनी पर्वतीय संग्राहलको कार्यकारि निर्देशक समेत थिए । अहिले एउटा पर्यटकीय आर्कषकको रुपमा अन्तराष्ट्रिय माउन्टेन म्यूजियम रहेको छ ।
यति मात्रै होइन उनले पोखरा चिनाउने कोशेलीको खाँचो पनि उत्तिकै देखे । उनले पोखरामा डाँडाघरे वाइन उद्योग संचालन गरे । हिलहट वाइनरीको उत्पादन आँगन, मझेरी, पिँढी, आँटी पोखराको कोशेली बनेर प्रसिद्धि कमाइरहेको छ । वाइनको स्वादलाई लिएर केही महिना अघि मात्रै अमेरिकी राजदुतका प्रवक्ताले वार्षिक २० करोडको वाइन अमेरीका निर्यातको प्रस्ताव पनि लिएर आइन् । उनले डाँडाघरे वाइनलाई पोखराको कोसेलीको रुपमा मात्रै स्थापित गर्न चाहे ।
त्यसैले ब्यवसायिक हुने नजरले हेरेनन् । विनम्रतापूर्वक अस्विकार गरे । मलाई पैसाको मोहले छोएन कत्तिपनि । जीवन चलिरहेको छ । चलिरहन्छ । के का लागि लोभ लालचमा फस्नु पर्यो । सन्तुष्टिको विन्दु नजिक छु । बाँकी मोह जागेन । नाफामुखि ब्यवसायिकतको मोहबाट आफु अलग रहेको अनुभव सुनाए ।
पोखरा आउनेहरुलाई विनम्र आग्रह गर्छन पोखरा हेर्न नेपालीहरुको आँखामा आत्मियता र ब्यवहारमा हार्दिकता लिएर आउन भन्छन् । र पोखरेलीलाई पनि ब्यवसायिक पर्यटनले मात्रै पर्यटन फष्टाउँदैन भनेर सुझाव दिन्छन् । आफूले झण्डै ५० वर्ष अघि आउँदा ‘पोखरालाई सके सम्म सिंगार्छु, नसके जोगाउँछु त्यो पनि नसके म कत्ति बिगार्दिन’ भनेर आएका थिए । आफ्नो क्षेत्रबाट जे सके त्यो उनले गरीरहे ।
पोखरामा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलले उनलाई कत्ति चित्त बुझेको छैन । ‘पोखराको सुन्दरता र शान्त वातावरणलाई त असर गर्छनी ।’ ‘विकल्प खोजेको भए धेरै राम्रो हुने थियो । तर किन ध्यान दिएनन म अचम्म परें । धेरै नबोलुँ अब विमान स्थलको बारेमा ।’ उनले कुरा टुंग्याए ।
उनी जीवनबाट सन्तुष्ट छन् तर एउटा प्रश्नको उत्तर उनले अझै पाएका छैन । बेला बेला म को हुँ भन्ने कुराले उनलाई पिरोल्छ । बेग्लै स्वभावका उनी १२ वर्षको उमेरमा काठमाडौको भाटभाटेनीबाट पशुपतिको छेऊ मसानघाट तिर गएर सत्यको खोजि गर्थे ।
भगवान वा भुत प्रेतसँग जम्माभेट हुने चाहाना राख्थे । उनको स्वभावको बारेमा आमाले खुब चिन्ता गर्ने गरेको सुनाउँछन् । ‘रक्सी खाएर घर भित्रै बसोस् भन्ने चाहाना आमाको हुन्थ्यो । खुकुरी रम लगेर मेरो कोठामा राखिदिनु हुन्थ्यो ।’ छोरा जोगी हुन्छकी भन्ने चिन्ता आमा थियो ।
बुवा तेजबहादुर थापा र आमा ललिता कुमारी थापाको कोखबाट २००१ सालमा काठमाडौ जन्मिएका हुन् । पाँच सन्तान मध्ये उनी साहिला सन्तान हुन् । जीवनको उत्तरार्ध तिर पनि उनलाई एउटै प्रश्नको उत्तर चाहिएको छ ।
‘म को हुँ र यो संसारमा किन आएँ ।’ साहित्यकार सरुभक्तले त्यो मृत्यु पछिको प्रश्न अहिले नगर्नुस् भनेर भनेको स्मरण गदै उनी मजाले हाँसे ।
भर्खरै
लोकप्रिय
