हेपाटाइटिसको बढ्दो खतरा : कसरी बच्ने ?

काठमाडौँ – विभिन्न संक्रमणका कारण कलेजो सुन्निने अवस्थालाई हेपाटाइटिस भन्ने गरिन्छ । कलेजोमा हेपाटोट्रोपिक भाइरसको संक्रमण भएमा यो रोग लाग्ने गर्छ । हेपाटाइटिस ए देखि इ सम्मका प्रकार हुन्छन् ।

नेपालको कुल जनसंख्याको ०.९ प्रतिशत अर्थात करिव दईलाख पचास हजार मानिसहरुमा हेपाटाइटिस बि र लगभग एकलाख तीस हजार मानिसमा हेपाटाइटिस अनुमान गरिएको छ । हेपाटाइटिस बि र हेपाटाइटिस सि का कारण हरेक वर्ष संसारमा १३ लाख मानिसको मृत्यु हने गरेको अध्ययनहरुले देखाएको छ ।

हेपटाइटिस कस्तो रोग ? कुन भागलाई क्षतिग्रस्त बनाउछ?

हेपाटाइटिस बि र हेपाटाइटिस सि ले कलेजोलाई गम्भीर किसिमको क्षति गराएर कलेजोको क्यान्सर गराउँदछ र मानिसको अकालमा मृत्यु हुने प्रवल संभावना रहन्छ । कलेजोको क्यान्सर गराउने कारणहरुमध्ये आधाभन्दा बढी हेपाटाइटिस बि र हेपाटाइटिस सी ले गराउने गरेको विभिन्न अध्ययनले देखाएका छन् ।

क्यान्सरबाट मृत्य हने १२ जना मध्ये एकजना कलेजोको क्यान्सरबाट ज्यान गुमाउने गर्दछन्। पछिल्ला समयमा एचआइभी एड्स, क्षयरोग र मलेरिया नियन्त्रण तथा उपचारमा लगानी बढाइए पनि हेपाटाइटिसमा ध्यान जान नसकेका कारण यसबाट हुने मृत्यदर बढ्दो क्रममा रहेको छ।

यसबारे खतरनाक र आश्चर्यजनक तथ्य के छ भने, हेपाटाइटिस बी को संक्रमण भएका ९० प्रतिशत मानिसहरुलाई र हेपाटाइटिस सी को संक्रमण भएका ८० प्रतिशत मानिसहरु लाई आफू संक्रमित भएको जानकारी नहुनाले उनीहरुले आफन्त र साथीभाइलाई पनि संक्रमित बनाइरहेका छन् ।

कस्तो अवस्थामा हेपटाइटिसको जोखिम उच्च रहन्छ ?

हेपाटाइटिस बि आमाबाट बच्चामा सर्ने उच्च जोखिम रहन्छ । जसमा ८० देखी ९० प्रतिशत बच्चाहरुमा हेपाटाइटिस बी दीर्घरुपको संक्रमणको रुपमा देखिन्छ जसमध्ये एक चौथाई युवा अवस्थामा नै अकाल मृत्यवरण गर्न बाध्य हुन्छन् ।

भाइरल हेपाटाइटिस सम्बन्धी विश्वव्यापी तथ्यहरु के कस्ता छन् ?

• हेपाटाइटिस बी र सी बाट हुने मृत्यदर एचआइभी एड्स, क्षयरोग र मलेरियाबाट हुने मृत्यदर भन्दा बढी छ ।
• कलेजोको क्यान्सरबाट मृत्य हुने तीन मध्ये दुईको कारण हेपाटाइटिस बी र सी हुन् ।
• संसारभरका ३० करोड भन्दा बढी मानिसहरुलाई आफू संक्रमित भएको थाहा नै छैन ।
• एकहजार भन्दा कम मुल्यमा पाईने खोप उपलब्ध भएता पनि संसारका ४८ वटा देशमा अझै बालबालिकालाई यो खोप दिइएको छैन ।

भाइरल हेपाटाइटिस बी र सी सर्ने कारण तथा बच्ने उपाय ?

•  संक्रमित आमाबाट यो रोग बच्चामा सजिलै सर्न सक्ने भएकाले गर्भवति भएका बेलामा हेपाटाइटिस बी र सी को परीक्षण गर्नुपर्छ ।
• आइभि ड्रग युजर्सहरुमा यो रोग सार्ने जोखिम बढी रहन्छ त्यसैले एक आपसमा सिरिन्ज सेयर गर्नु हुदैन ।
• रक्तसंचारका क्रममा सावधानी अपनाउने र हेपाटाइटिस बी र सी को परीक्षण गरेरमात्र रक्तदान गर्नेुपर्छ ।
• मेडिकल उपकरण तथा औजारहरुलाई निर्मुलीकरण नगरी दाँतको उपचार तथा अन्य मेडिकल उपाचारको प्रक्रिया गर्दा यो रोग सर्ने संभावना बढी हुन्छ ।
• असुरक्षित यौन सम्पर्क राख्दा हेपाटाइटिस बी हुने संभावना बढी हन्छ.।
• ट्याटु खोप्दा प्रयोग हुने उपकरण तथा औजारहरुलाई निर्मुलीकरण नगरी औजार प्रयोग गरेमा हेपाटाइटिस सी मा यो संभावना बढी हुन्छ ।
• व्यक्तिगत सरसफाइमा प्रयोग हुने औजार तथा उपकरण जस्तैः टुथ ब्रस, रेजर आदि संक्रमित व्यक्तिको प्रयोगमा ल्याउँदा पनि यो रोग सर्ने संभावना बढी हुन्छ ।
• एकहजार भन्दा कम मुल्यमा पाईने खोप लगाएर आफूलाई हेपाटाइटिस बी भन्ने घातक रोगबाट सुरक्षित गर्न सकिन्छ ।

हेपटाइटिसको बढ्दो खतरा र वर्तमान अवस्थाबारे पेट तथा कलेजो रोग विषेशज्ञ डा. अखिलेश कुमार कश्यपसँग देश सञ्चारकी बिन्दु शर्माले गरेको कुराकानीमा आधारित ।