प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको भारत-पाकिस्तान तनाव सम्बन्धी अभिव्यक्तिले नेपाली राजनीतिक वृत्त र सामाजिक सञ्जालमा व्यापक चर्चा र विवाद उत्पन्न गरेको छ। यो घटनाले नेपालजस्तो सानो मुलुकले अन्तर्राष्ट्रिय कूटनीतिमा कस्तो स्थान राख्छ भन्ने विषयमा नयाँ बहस खोलिदिएको छ।
नेपाल दक्षिण एसियाली क्षेत्रीय सहयोग संगठन (सार्क) को अध्यक्ष राष्ट्र भए पनि भारत र पाकिस्तानबीचको विवाद समाधान गर्ने क्षमताको दाबी सामान्यत: अनौठो मानिन्छ। सार्कले क्षेत्रीय सहयोगलाई प्राथमिकता दिन्छ, तर नेपालले दुई ठूला परमाणुशक्ति राष्ट्रहरूको सैन्य तनाव रोक्नसक्ने शक्ति राख्छ कि राख्दैन भन्नेमा धेरैले प्रश्न उठाएका छन्।
ओलीको अभिव्यक्ति र सामाजिक सञ्जालको प्रतिक्रिया
प्रधानमन्त्री ओलीले लुम्बिनीमा आयोजित बुद्ध जयन्ती समारोहमा बोल्दै आफूहरूले संयमित रहन आग्रह गरेका कारण भारत र पाकिस्तानबीचको युद्ध रोकिएको बताएका थिए। उनको यो अभिव्यक्ति सामाजिक सञ्जालमा ट्रोल बन्यो। कतिपयले उनको भनाइलाई अतिरञ्जित ठाने भने केहीले नेपालको क्षेत्रीय भूमिका स्थापित गर्ने प्रयासको रूपमा लिए। नेपालको कूटनीतिक इतिहासमा ठूला शक्तिहरूसँग संवाद गर्न खोज्ने परिपाटी नयाँ होइन। तर, यो प्रसंगले प्रधानमन्त्रीको अभिव्यक्तिलाई गम्भीर कूटनीतिक पहलको रूपमा लिने कि केवल राजनीतिक भाषणको रूपमा बुझ्ने भन्ने प्रश्न उठाउँछ।
नेपालले क्षेत्रीय कूटनीतिमा खेल्नसक्ने भूमिका
नेपाल जस्तो भू-राजनीतिक हिसाबले संवेदनशील मुलुकले कुनै पनि द्वन्द्वलाई मध्यस्थता गर्ने भूमिका खोज्न सक्ने सम्भावना रहन्छ। इतिहासले देखाएको छ कि नेपालले विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय मुद्दामा सन्तुलित धारणा राख्दै आएको छ। तथापि, भारत र पाकिस्तानजस्ता ठूला मुलुकहरूको द्वन्द्व समाधान गर्ने नेपालले वास्तविक क्षमता राख्छ कि केवल औपचारिकता मात्र हो भन्नेमा गम्भीर समीक्षा आवश्यक देखिन्छ।
अर्को तर्कले हेर्दा नेपाल अहिले दक्षिण एशियाली क्षेत्रीय सहयोग संगठन सार्कको अध्यक्ष राष्ट्र हो। सन् २०१४ मा काठमाडौँमा सम्पन्न १८औं सार्क शिखर सम्मेलनपछि संगठनको औपचारिक बैठकहरू रोकिएका छन्। सन् २०१६ मा इस्लामाबादमा तय गरिएको १९औं शिखर सम्मेलन भारतको बहिष्कारका कारण हुन सकेन। त्यसयता नेपाल अध्यक्ष राष्ट्रको भूमिकामा रहेको छ। यस्तो अवस्थामा, सदस्य राष्ट्रहरूबीच द्वन्द्व वा युद्धको सम्भावना देखिँदा अध्यक्ष राष्ट्रले संयमता र संवादको आग्रह गर्नु केवल कूटनीतिक औपचारिकता मात्र होइन, कर्तव्य पनि हो।
यदि भारत र पाकिस्तानबीचको तनाव उत्कर्षमा पुगेको थियो भने – जुन समय–समयमा देखा पर्न सक्छ – नेपालले संयम र संवादको सन्देश दिनु कुनै अनौठो कुरा होइन। प्रधानमन्त्री ओलीले यस्तै पहलको संकेत गर्दै आफ्नो भूमिकाबारे बोलेका हुनसक्छ। उनको टिप्पणीलाई हल्का रूपमा लिने भन्दा पनि यसलाई नेपालको कूटनीतिक दायित्वको दृष्टिकोणबाट हेर्न आवश्यक रहेको कतिपयको टिप्पणी छ।
कूटनीतिक भाषा र अभिव्यक्तिको प्रभाव
अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिमा ‘वार डिप्लोमेसी’ एउटा स्थापित अवधारणा हो। जहाँ युद्धको सम्भावना देखिन्छ, त्यहाँ तेस्रो पक्षले मध्यस्थता, समन्वय वा आग्रहमार्फत स्थिति सुधार्ने प्रयास गर्छ। यसप्रकारका भूमिका ‘ब्याक च्यानल डिप्लोमेसी’ भनेर चिनिन्छ। साना राष्ट्रहरूमा पनि कूटनीतिक प्रभाव देखिन सक्छ, विशेषगरी तटस्थ देशहरूलाई मध्यस्थता गर्न आग्रह गरिन्छ।
प्रधानमन्त्री ओलीको टिप्पणीलाई यिनै पृष्ठभूमिमा राखेर हेर्दा, उनले जुन किसिमको सन्देश दिए, त्यो नेपालले क्षेत्रीय स्थायित्वका लागि देखाउने कूटनीतिक चाहनाको प्रतिफल पनि हुनसक्छ।
प्रधानमन्त्री ओलीको भारत–पाकिस्तान युद्धसम्बन्धी टिप्पणीले जुन तरंग ल्यायो, त्यसलाई दुई कोणबाट हेर्न सकिन्छ। एकातर्फ, उनका अघिल्ला अति आत्मविश्वासी भनाइहरूको पृष्ठभूमिमा यसलाई ट्रोलको नजरले हेर्ने मानसिकता निर्माण भइसकेको छ। अर्कोतर्फ, सार्कको अध्यक्ष राष्ट्रका रूपमा नेपालले क्षेत्रीय सुरक्षा र स्थायित्वमा भूमिका निर्वाह गर्नसक्ने हैसियत रहेको तथ्यलाई पनि अस्वीकार गर्न सकिन्न।
व्यक्तिगत शैली र भाषाशैलीका कारण केही नेता आलोचना वा व्यङ्ग्यको केन्द्रमा पर्न सक्छन्। तर यस्ता टिप्पणीहरूको मूल मर्म बुझेर मूल्यांकन गर्नु आजको राजनीतिक जिम्मेवारी हो। हाँसो र व्यङ्ग्य लोकतन्त्रमा संभव छ, तर गम्भीर राष्ट्रिय–अन्तर्राष्ट्रिय सवालमा सोच–विचार गरेर प्रतिक्रिया जनाउनु अझ महत्त्वपूर्ण हुन्छ।
भर्खरै
लोकप्रिय
