‘कांग्रेस र कम्युनिष्टका ब्राण्ड पपुलर भए, हाम्रो विचार बुझाउनै गाह्रो’

पछिल्लो समय सरकारको आलोचना बढिरहेको छ । विकास र समृद्धिको नारा नछुटाउने सरकारमा रहेका नेताहरुले गलत बाटो हिँडिरहेको टिप्पणी हुन थालेको छ । नेकपा बाहिरका मात्रै होइन नेकपाकै नेताहरुले पनि सरकारको आलोचना खुलेरै गर्न थालेका छन् ।

अहिले सरकारले रटाउन लाउने प्रमुख मुद्दा ‘आर्थिक विकास र समृद्धि’को नयाँ यात्रा भन्दै २०७२ सालको असोज दोश्रो साता नै तत्कालीन माओवादीका वरिष्ठ नेता डा. बाबुराम भट्टराईले नयाँ शक्ति पार्टी गठन गरेका थिए । तर यो अवधिमा न बाबुरामको नयाँ शक्ति मौलायो न त केपी ओली र पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ को रटानअनुसार विकास र समृद्धिको यात्राले नै गति लियो ।

नयाँ शक्तिको बाटो त जनताले नै गएको चुनावमा रोकिदिए । तर सरकारको यो यात्रा कहाँ अलमलियो त ? देश सञ्चारका उजिर कार्कीले पूर्व प्रधानमन्त्री समेत रहेका नयाँ शक्ति पार्टीका संयोजक डा. बाबुराम भट्टराईसँग कुराकानी गरेका छन् ।

हिजोको दिनमा अस्थिर सरकार छ, देशमा त्यही कारण नेपालमा विकास हुन सकेन भनिन्थ्यो । तर आज देशमा दुई तिहाई बहुमत प्राप्त सरकार हुँदा के फरक पर्यो?

यो अस्थितरतालाई मात्रै दोष दिनु हुँदैन । हिजो लोकतान्त्रिक जुन व्यवस्था थियो । पुरानो आकारलाई भत्काएर नयाँ व्यवस्था नगरुन्जेल त्यो अवधिमा संक्रमणकालीन व्यवस्था जहाँ पनि रहन्छ । हाम्रो पनि भएको त्यही थियो ।

तर त्यो संक्रमणकालको अन्त्ये गरेर संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमा हामी पुगेका छौँ । राजनीतिक स्थायीत्व ग्रहण गरेका छौँ । निर्वाचन पछि दुई तिहाईको सरकार बनेको छ । यसले नै एउटा दीर्घकालीन सोच अनुरुप देशको विकास र समृद्धिको मार्गचित्र कमसेकम आगामी ५० वर्षसम्मको एउटा मार्गचित्र तय गरेर त्यसलाई अगाडि बढाउने आँट गर्न सक्नु पथ्र्यो ।

तर दूरभाग्य नै भयो, राजनीतिक नेतृत्वमा त्यो प्रकारको दूरदृष्टि भन्ने नै भएन । खाली हचुवाका भरमा आंशिक विषयलाई सतही प्रकारका नारा र प्रियतावादी नारामा उहाँहरु सीमित हुनुभयो । त्यसैमा एक वर्ष बित्न लागिसक्यो । यो बिचमा खासै परिणाम उहाँहरुले देखाउन सक्नु भएन ।

मुख्य रुपमा उहाँहरुको राजनीतिक सोचमा रहेको कमी, रणनीतिको अभाव र आधुनिक युगका मूल्य मान्यता छन्, त्यसलाई अंगिकार गरेर त्यस अनुरुप ढाल्न नसक्नु हो । नेकपाको जुन सरकार छ, हिजो पञ्चायती व्यवस्था र राजतन्त्रिय व्यवस्थाविरुद्ध लड्नमा त्यो शक्तिले भूमिका निर्वाह त गर्यो तर, नेपालको कृषि प्रधान अर्थतन्त्रलाई औधोगिक अर्थतन्त्रमा रुपान्तरण गर्न सकेन ।

हामीले ठूलो मात्रामा श्वदेशी र विदेशी पूँजिको परिचालन गर्नुपर्छ । पछिल्लो जुन विदेशी प्रविधि छ त्यसलाई अत्याधिक मात्रामा परिचालन गर्न सक्नु पर्छ । त्यसका लागि हामीले हिजो अपनाउँदै आएको राज्यले सबैथोक नियन्त्रण गर्छु भन्ने खालको नीतिबाट त्यो संभव हुँदैन ।

सरकारले लगानी र शान्ति सुरक्षाको वातावरण बनाउने । उत्पादन वृद्धि गरेर जो विपन्न जनता छन्, उनीहरुको सामाजिक सुरक्षाको प्रत्याभूति गर्ने । त्यो विकासको मोडलतिर जान सक्नु पथ्र्यो । यो सरकारले त अहिलेसम्म आफ्नो विकासको मोडलनै अगाडि ल्याउन सकेन । त्यो पूरै राज्यले नियन्त्रण गरेर जाने हिजोको कम्युनिष्ट ढाँचाको मोडल हो कि, उदारवादी अर्थतन्त्रले भनेजस्तो बजारलाई सबैथोक खुल्ला छाडिदिने ? राज्यले कुन मोडलमा काम गर्ने भन्ने टुंगो भएन ।
शिक्षा स्वास्थ्य जस्ता आधारभूत कुरामा राज्यले दायित्व लिनु पर्ने हो । त्यो चाहिँ उहाँहरुले नीजि क्षेत्रलाई छाडिदिनु हुन्छ । उद्योगधन्दामा लगानी गर्नको लागि पूँजिबजारलाई आकर्षक बनाउनका लागि बढी खुल्ला पन र बढी सुविधा दिन पथ्र्यो, उहाँहरु नियन्त्रण गर्न खोज्नुहुन्छ ।

पूँजिबजारलाई खुल्ला छाड्नु पर्ने नियन्त्रण गर्न खोज्ने, शिक्षा, स्वास्थ्य जस्ता आधारभूत विषयमा दायीत्व लिनु पर्नेमा व्यापारिकरण गरेर आफु निकटकालाई छाडिदिने । यस्तो उल्टो काम गरिरहनु भएको छ उहाँहरुले । त्यस कारण यो एक वर्षमा विकासले एउटा फड्को पनि मार्न सकेन ।

हामीले ठूलो मात्रामा श्वदेशी र विदेशी पूँजिको परिचालन गर्नुपर्छ । पछिल्लो जुन विदेशी प्रविधि छ त्यसलाई अत्याधिक मात्रामा परिचालन गर्न सक्नु पर्छ । त्यसका लागि हामीले हिजो अपनाउँदै आएको राज्यले सबैथोक नियन्त्रण गर्छु भन्ने खालको नीतिबाट त्यो संभव हुँदैन।

सरकारले लगानी र शान्ति सुरक्षाको वातावरण बनाउने । उत्पादन वृद्धि गरेर जो विपन्न जनता छन्, उनीहरुको सामाजिक सुरक्षाको प्रत्याभूति गर्ने । त्यो विकासको मोडलतिर जान सक्नु पथ्र्यो । यो सरकारले त अहिलेसम्म आफ्नो विकासको मोडलनै अगाडि ल्याउन सकेन । त्यो पूरै राज्यले नियन्त्रण गरेर जाने हिजोको कम्युनिष्ट ढाँचाको मोडल हो कि, उद्धारवादि अर्थतन्त्रले भनेजस्तो बजारलाई सबैथोक खुल्ला छाडिदिने ? राज्यले कुन मोडलमा काम गर्ने भन्ने टुंगो भएन।

शिक्षा स्वास्थ्य जस्ता आधारभूत कुरामा राज्यले दायीत्व लिनु पर्ने हो । त्योचाहिँ उहाँहरुले नीजि क्षेत्रलाई छाडिदिनु हुन्छ । उद्योगधन्दामा लगानी गर्नको लागि पूँजिबजारलाई आकर्षक बनाउनका लागि बढि खुल्ला पन र बढि सुविधा दिन पथ्र्यो, उहाँहरु नियन्त्रण गर्न खोज्नुहुन्छ।

पुँजिबजारलाई खुल्ला छाड्नु पर्ने नियन्त्रण गर्न खोज्ने, शिक्षा, स्वास्थ्य जस्ता आधारभूत विषयमा दायीत्व लिनु पर्नेमा व्यापारिकरण गरेर आफु निकटकालाई छाडिदिने । यस्तो उल्टो काम गरिरहनु भएको छ उहाँहरुले । त्यस कारण यो एक वर्षमा विकासले एउटा फड्को पनि मार्न सकेन।

पूर्व प्रधानमन्त्री तथा नयाँ शक्ति नेपालका संयोजक डा. बाबुराम भट्टराई। तस्बिर: सुलभ श्रेष्ठ/ देश संचार।

झण्डै एक महिना अघि सरकारले नयाँ युगको घोषणा गरेको तपाईँले पनि थाहा पाउनु भयो होला । त्यो चाहिँ देशले फड्को मारेको संकेत होइन ?

त्यो त ठूलो उपहास मजाक नै भयो । हामी सबैको चाहना नयाँ युगमा जने नै थियो । तर उहाँहरुले त एउटा कार्यक्रमलाई नै नयाँ युग भन्नुभयो । यो नै हाँस्यास्पद थियो । दोश्रो कुरा त त्यही सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रम पनि अवधारणाका रुपमा त म प्रधानमन्त्री हुँदै आएको हो । म पछिको सरकारले सामाजिक सुरक्षा कोषमा रकम जम्मा गर्न थाल्यो ।

त्यसैलाई अलिकति परिमार्जन गरिएको हो । बिलकुलै नयाँ कुरा पनि थिएन । सामाजिक सुरक्षा कोषले मात्रै नयाँ युग ल्याउने कुरा पनि थिएन । उहाँहरुले अनुपयुक्त हिसाबले नै प्रचार गर्नुभएको हो।

हिजो तपाईँसँगै काम गरेका साथीहरु आज सत्तामा हुनुहुन्छ । समृद्धिको यात्रामा सरसल्लाह कतिको हुन्छ ?

मेरो भेटघाट हुन्छ, कुराकानी हुन्छ । सल्लाह सुझाव त उहाँहरुले पनि आवश्यक ठान्नु हुन्न होला । पार्टीमा अहिले पनि पुराना साथीहरु हुनुहुन्छ, विज्ञहरु पनि हुनुहुन्छ ।

तर उहाँहरुले आफ्नै घरलाई ठीक ढंगले सम्हाल्न नसके जस्तो अवस्था छ । त्यही भएर होला सल्लाह सुझाव लिन खोजे जस्तो म पाउँदिन । तर म आफ्नो ब्रम्हले देखेका कुराहरु संसदमा पनि र संसदीय समितिमा जाँदा पनि सुझाव दिने गर्छु । त्यो भनेको मैले एकोहोरो दिने कुरा भयो, कति ग्रहण गर्नुहुन्छ त्यो त उहाँहरुको कुराभयो ।

माओवादी छाडेदेखि यता राजनीतिक भूमिका कस्तो हुँदैछ ?

हिजो माओवादी अन्दोलन पुरानो व्यवस्था फेर्नका निम्ति आवश्यक थियो । हामी सबै मिलेर काम गर्थ्यौँ।

२००७ सालमा नेपाली कांग्रेसले, २०४० तिरको दशकमा तत्कालीन मालेले र पछिल्लो दश वर्ष हामी माओवादीहरुले संघर्ष गर्यौँ । फलस्वरुप नेपालमा परिवर्तन आयो र एउटा ऐतिहासिक चरण पूरा भयो ।

अब विकासको आर्थिक संमृद्धिको नयाँ चरणमा जानका निम्ति वैचारिक राजनीतिक ढंगले नै हामीले हिजोका पूँजिवाद, साम्यवादभन्दा माथि उठेर विचार निर्माण गर्नु पर्छ र नयाँ आधार तयार गरेर देशलाई विकास र समृद्धिको बाटोमा लानु पर्छ भनेर म अगाडि बढिरहेको छु । अब यो नयाँ विषय भएकाले धेरै मान्छेलाई बुझाउन गाह्रो छ । कांग्रेस र कम्युनिष्टका ब्राण्ड पपुलर भए । जनताले त्यही भएर गएको चुनावमा उनीहरुलाई नै भोट हालेका छन् ।

तर उनीहरुबाट यो विकास र समृद्धिको यात्रा सफल हुन सक्छ जस्तो मलाई लाग्दैन । यतिबेला त हामी वैचारिक बहसमा नै छौँ । अब उहाँहरुले त अवसर पाउनु भएको छ । खासगरी नेकपाका साथीहरुले अब राम्रो काम गर्नु भएछ भने त त्यही ढंगले ग्रहण गर्लान् ।

तर मैले बुझे अनुसार उहाँहरुसँग त्यो भिजन शैली छँदै छैन । हिजोकै त्यो पुरानो धंगधंगी बोकेर अहिलेको युगमा विकास र समृद्धि आउन पनि सक्दैन । त्यो स्थिति आयो भने जनताले विकल्प खोज्छन् । त्यतिबेला हामीले जनतालाई अगुवाई गर्न साहस गर्नुपर्छ ।

बाबुराम भट्टराईलेचाहिँ गलत बाटो लिनुभयो भन्छन् नि, कहाँ चुकेँ जस्तो लाग्छ ?

साथीहरुले गलत बुझिरहनु भएको छ । हिजोका पार्टीहरु आन्दोलन गर्नका निम्ति बनेका हुन् । केन्द्रमुखि ढाँचा छ, कमाण्डमा चल्ने । आन्दोलन गर्न त्यो खालका पार्टी चाहिन्छ ।

तर विकास र समृद्धिको जुन कुरा गरिरहेका छौँ, त्यसलाई लागु गर्न राजनीतिक पार्टीको ढाँचा पनि बदलिनु पर्छ । अब जनताको सहभागिता बढी हुने ढाँचाको पार्टी चाहिन्छ, हिजोको जस्तो केन्द्रमुखि पार्टीले चल्दैन ।

पुराना औजार लिएर नयाँ काम गर्न सकिँदैन । चक्कुले तरकारी काट्न सकिन्छ तर खसी काट्न सकिँदैन । हामीले खसी काट्ने हो भने तरबार चाहिन्छ ।

गलत म होइन उहाँहरु पुरानै बाटोमा हिँडिरहनु भएको छ त्यो गलत बाटो हो । नयाँ बाटो बनाएर नयाँ लक्ष प्राप्त गर्नुपर्छ भन्ने मेरो धारणा हो । म ठीक बाटोमा छु । तर भर्खर बन्दै गरेको हुनाले उहाँहरुले देख्न सक्नु भएको छैन । उहाँहरुको पुरानो बाटो हो । पुरानो बाटो हिँडेर नयाँ गन्तव्यमा पुग्न सकिँदैन । विस्तारै उहाँहरुले पनि बुझ्नु हुन्छ ।

पञ्चायतमा अहिलेका ठूला भनिएका कांग्रेस र कम्युनिष्ट पनि त हारेका थिए । तर आज आइपुग्दा उनीहरु नै ठूला छन् । हिजो माओवादी आन्दोलन सुरु गर्दा कांग्रेस र एमाले ठूला थिए । पछि माओवादी पनि ठुलो भयो । हो, हामी पनि एक दिन ठूलो पार्टी बन्छौँ । आगामी निर्वाचनसम्ममा जनताले नयाँ राजनीतिक शक्तिको आवश्यकता बोध गर्छन् । हामी त्यतिबेलाका निम्ति तयारी गर्दैछौँ।

आफ्नो भविष्य यस्तो उज्ज्वल देख्दै गर्दा नेकपाको भविष्यचाहिँ कस्तो देख्नुहुन्छ ?

कम्युनिष्ट पार्टीको जुन सैद्धान्तिक आधार हो, त्यो भनेको निजी सम्पत्तीको उन्मुलन, भिन्न वर्गलाई उन्मुलन गर्नका लागि एउटै वर्गको अधिनायकत्व, केन्द्रमुखि पार्टी । लोकतन्त्र पनि एक दलीय होइन बहुदलीय लोकतन्त्र अँगाल्ने भन्नुहुन्छ । तर नाम चाहिँ फेरि कम्युनिष्ट पार्टी राख्नुहुन्छ ।

कम्युनिष्ट भनेको के हो पहिला त्यो बुझ्नु पर्यो । कम्युनिष्ट भनेको सर्वहारा अधिनायकत्व हो कि, होइन ? निजी सम्पत्ती उन्मुलन गर्ने अवधारणा हो कि, होइन ? कि त हाइन भन्नु पर्यो उहाँहरुले ।

त्यसो हो भने कम्युनिष्ट पार्टी किन भन्ने ? कम्युनिष्ट पार्टी भन्ने हो भने काम एउटा गर्ने नाम अर्को राख्ने गर्दाखेरि ठूलो अन्तरद्वन्द्वमा फस्नुहुन्छ । त्यस कारण नेकपाको भविष्य म त्यति उज्ज्वल देख्दिन ।

उहाँहरुलाई पनि मैले अब यो बाटो ठीक छैन भनेकै हो, मान्नु भएन । यो कुरा जनताले बिस्तारै बुझ्छन् र नयाँ विकल्प खोज्छन् ।

तपाईँलाई पनि उहाँहरुले पछुताउनु पर्छ भन्नु भएको थियो, यतिका समय बित्यो पछुतो कत्तिको छ ?

पछुतो मान्ने कुरै होइन । बाटो ठीक र बेठिक भन्ने पो कुरा हो त । गन्तव्य निर्धारण गरेर त्यहाँ पुग्ने बाटो कुन हो भनेर लाग्ने हो। म एउटा विज्ञानको विद्यार्थी, विज्ञानका नियमहरु बुझ्छु। समाज विज्ञान र प्रविधि विज्ञानको नियम बुझ्छु ।

आगामि दिनमा मानव विकास र विश्व कतातिर जान्छ भन्ने कुरो मेरो दिमागमा चित्र छ । त्यसैको आधारमा मैले नयाँ विकल्पको कुरा गरिरहेको छु । भोलि इतिहासले फैसला गर्छ, को ठीक बाटोमा थियो, को गलत बाटोमा थियो भन्ने ।

यो पनि पढ्नुहोस्

‘केपी ओलीसँग देश बनाउने क्षमता नै छैन, क्लियर भिजनको अभाव छ’