यतो धर्मस्ततो जयः

हिन्दु प्रज्ञा र कल्पनाकारिता निसंदेह अपरिमित छ । क्वांटा, ग्लुआन, प्लाज्माको ‘पेरीफेरी’ मा पुगेको आधुनिकतम भौतिक विज्ञान पनि त्यसबेला हतप्रभ बन्न पुग्छ जब ‘क्वाण्टम फिजिक्स’ अवधारणाको सन्दर्भमा पनि हिन्दु धर्मग्रन्थमा केहि न केहि उल्लेख भएको थाहा पाउँछ ।

मंसिरमासको पुर्व संन्ध्यामा सूर्यको राप र ताप दुबै दुर्बल भइ चीसो शनैः शनैः विस्तीर्ण हुँदै गइरहेको छ । बढेको चीसोलाई हुन गइरहेको निर्वाचनले भरसक तताउने चेष्टा पनि आकार लिन थाली सकेको छ । यस्तो रमाइलोबेलामा को नै ‘विज्ञान विषयी’ पढ्न रुची राख्लान र ?

र यस जोगीको चुनाव विषयक धारणा पढेर प्रबुद्ध पाठक/मतदातालाई के लाभ ? तर लेख्न त शुरु भइ सक्यौ, लेख्छु नै, आउनुस मसँग राजनीतिको एउटा बेग्लै यात्रामा, ल सुरु गरौ महाभारत ।
महाभारतको सम्पूर्ण उद्देश्य हाम्रो वर्तमान नेपाली परिस्थिती झै शान्ति, स्थिरता, धर्म, सुशासन(अरु यावतका विशेषण पाठक स्वयंले थपे हुन्छ) कायम गर्नु थियो । त्यसमा पनि शान्ति र धर्म सर्वोपरि !

कृष्ण भन्‍नुहुन्छ:
परित्राणाय साधुनाम् विनाशाय च दुष्कृताम्
धर्म संस्थापनार्थाय …. हे अर्जुन म बारम्बार आउँछु।

महाभारतमाथि धेरैले टीका टिप्पणी गरेका छन् । कसैले त्यस महायुद्धको प्रमुख खलपात्र दुर्योधनलाई देख्छन, कसैले धृतराष्ट्रलाई । भीष्मलाई पनि दोषारोपण गर्नेको संख्या न्यून छैन । गैर जिम्मेदार र निर्लज्ज टिप्पणीकर्ताहरुले द्रौपदीलाई यसको श्रेय दिन, किचिंत, पनि धक मान्दैनन् । विचरा स्वनामधन्य टिप्पणीकार !

तर के शकुनि, कर्ण, दुर्योधन, र उसका ९९ अन्धभक्त भाईहरु, गान्धारी, एवम् पाण्डव पक्षका युधिष्ठिर, भीम, अर्जुन, कुन्तीको सहयोग र समर्थन नभएको भए महाभारत हुन सक्थ्यो ? सर्वोपरि कृष्णले नचाहे भए के युद्ध हुन संभव थियो ? यस्ता हजारौं कारणको संयोग जुटेर शान्तिका लागि महाभारतको प्रबन्ध भएको होइन र ?

ओहो शान्तिका लागि ! ?
महाभारतमै विचरण गरौ, शान्तिबारे पात्रहरुको बयान पढौ ।
युद्ध प्रारम्भ हुनु भन्दा पहिला घृतराष्ट्रले संजयद्वारा युधिष्ठिरलाई सन्देश पठाउने बेला यसो भनछन्:
यथा राज्ञः क्रोधदीप्तस्य सूतः मन्योरहं भीततर: सदैव ।

अलं तपोब्रह्मचर्येण युक्तः संकल्पोऽयं मानसस्तस्य सिध्येत ।।
म महाबली र पराक्रमीहरुसँग भयभीत छैन । मलाई युधिष्ठिरसँग डर लाग्छ, उ तपस्वी र ब्रह्मचर्यव्रती हो । उसले लिएको संकल्प सिद्ध हुन्छ ।
धृतराष्ट्रलाई पनि थाहा छ, विदरुले नीति उपदेश दिदां उनी भन्छन् :

सर्व त्वमायतीयुक्तम भाषसे प्राज्ञसंमतम् ।
न चोत्सहे सुतं त्यक्तुम यतो धर्मस्ततो जयः ।।

अनिच्छुकताले भए पनि धृतराष्ट्र स्वीकार गर्न बाध्य हुन्छ, ‘मलाई थाहा छ जता धर्म छ, जय पनि उतैको हुन्छ ।’

कर्णले कृष्णको सविस्तार शान्ति आग्रह सुने पनि गर्छ त्यही जुन शान्तिको विपक्षमा हुन्छ ।

क्षपयिष्यति नः सर्वान्स सुव्यक्तम् महारणे ।

विदितम् मे हृषीकेश यतो धर्मस्ततो जय ।।

कर्णलाई थाहा छ जता धर्म छ, विजय उस्कै हुन्छ ।

व्यासले धृतराष्ट्रलाई भन्छन् :

दिष्टमेतत्पुरा चैव नात्र शोचितुमर्हसि ।
न चैव शक्यं संयन्तु यतो धर्मस्ततो जयः ।

तर धृतराष्ट्रलाई सिंहासन मोहले न धर्मकै ज्ञान हुन्छ, न शान्ति नै उसको प्राथमिकतामा पर्छ ।

युद्धभूमिमा विशाल सेना देखेर युधिष्ठिरको सातो न उडेको होइन । अर्जुनले सम्झाउछन् ः

त्यक्त्वा धर्म च लोभं च मोहं चोद्यममास्थिताः ।

युध्यध्वमन हंकारा यतो धर्मस्ततो जयः ।।

भीष्मले पनि दु्र्योधनलाई भन्छन् :

राजन्सत्वमयो हेष तमोराग विवजितः ।
यत : कृष्णस्ततो धर्मो यतो धर्मस्ततो जयः ।।
तर स्वयं साथ भने दुर्योधन कै दिन्छन् ।
महाभारतका अधिकांश पर्वहरुमा ‘यतः धर्मस्ततो जयः’ भन्‍ने वाक्यांश बारम्बार दोहरिन्छ तर धर्मको निक्र्यौल भने हुन्न ।

महाभारतका समस्त पात्र अहिले नेपालको राजनीतिमा संलग्न भएको देख्न सकिन्छ । कौरव र पाण्डवको स्पष्ट विभाजन छैन । धर्मको निरुपण त द्वापरमा हुन सकेको थिएन, कलियुगमा हुन नसकेमा के अचरज ! ?
महाभारतताका सबै ‘करेक्टर’ सिंगल थिए । एउटा शकुनी, एउटा दुर्योधन, एउटा धृतराष्ट्र, एउटा भीष्म, एउटा अर्जुन, एउटा पांचाली, एउटा कर्ण ….।

कताकता मलाई गौरव लाग्छ वर्तमान नेपालको नागरिक भएकोमा । मेरो समयमा अनेकौ शकुनी छन्, अनेकौ दुर्योधन छन्, अनेकौ दुस्साशन छन्, अनेकौ धृतराष्ट्र छन्, अनेकौ शिखंडी छन्, अनेकौ जुआडे युधिष्ठिर छन्, अनेकौ भीष्म छन्, अनेकौ कर्ण छन् । छैन त मात्र महाभारतको एउटा पात्र छैन ।

कृष्ण बाहेक सबै सबै पात्र वर्तमान नेपाली राजनीतिमा उपलब्ध छन् । राजनीतिका एक एक खेलाडीहरुको चरित्र महाभारतका विविध पात्रहरुसँग दुरुस्त मेल खान्छ । यो भन्दा बढी भन्नु जोगीको धर्म भित्र पर्दैन । चिन्नुस तपाई आफै चिन्नुस शिखंडीहरुलाई, शकुनिहरुलाई, धृतराष्ट्रहरुलाई, दुस्साशनहरुलाई,।