दाङ – एक सय गाई बाँधिएका छन् । गाउँमा गाई देखिन छाडे तर, स्वर्गद्धारी आश्रममा अझै गाईको बथान नै देख्न पाइन्छ । स्वर्गद्धारी आश्रममा एक सयजना विद्यार्थी (बटुक) अध्ययनरत छन् । जहाँ संस्कृत विषयको पढाई हुन्छ ।
विद्यार्थीको सम्पूर्ण खर्च आश्रमले व्यहोर्नुपर्छ । एक सय ४२ जना गौ सेवा, अतिथि सेवामा खटिने कर्मचारी छन् । मासिक तलब दिनुपर्छ । आश्रममा साधुसन्त, ब्राहमण गरी दैनिक दुई सय ५० जनाको लागि खाना बन्छ ।
प्यूठान स्वर्गद्धारी आश्रम, वनगाउँ र झिगौरा गरी तीन ठाउँमा करिब ७ सय गाई छन् । यी गाईका लागि पराल, दाना नियमित दिनुपर्छ । तर गाईलाई खुवाउने पराल सम्म अरुसँग मागेर काम चलानुपर्ने बाध्यता स्वर्गद्धारी आश्रमलाई परेको छ ।
दाङ जिल्लामा मात्रै ९ सय ९८ विगाह जग्गा रहेको आश्रमलाई गाईलाई खुवाउने परालसम्म सापट माग्नुपर्ने अवस्था कसरी आयो ? ९ सय ९८ बिगाह मध्ये ३० बिगाह जग्गाको मात्रै आयस्ता आश्रमलाई प्राप्त हुन्छ भन्दा पक्कै पनि आश्चर्य मान्नुपर्ने अवस्था हुन्छ ।
स्वर्गद्धारी आश्रमको नाममा दाङमा एक हजार ५० बिगाह जमिन हो । अरु जग्गा सडकमा परेपछि ९ सय ९८ बिगाह कुल जमिन भएको हो । जस मध्ये खेत ६ सय ३१ बिगाह एक कट्ठा छ । बारी ३ सय ६७ विगाह ७ कट्ठा छ ।
७ सय ७६ बिगाह ७ कट्ठा जग्गामा मोही लागेको छ । आश्रमको शुद्ध घर खेती दुई सय २१ बिगाह १७ कट्ठा ७ धुर छ । आश्रमको ३६ सय ११ कित्ता हो । पुरानो मोही संख्या २ सय ७९ छ । आश्रमको जग्गा जोत भोग गरेबापत वर्षमा १८ सय १५ कुन्टल ५० किलो धान, ४ सय १८ क्विन्टल ३६ किलो तोरी संकलन हुनुपर्ने हो ।
किसानले धान प्रति कट्ठा धेरैमा २७ किलो ३९ ग्राम देखि ६ किलो ५३० ग्राम, तोरी प्रति कट्ठा ११ किलो १९ ग्राम देखि ३ किलो ७ सय ३१ ग्राम बुझाउनुपर्ने हो । भूमि सुधार कार्यालयले २०२२ सालमा मूल्य तोकेको हो । तर अहिले मुस्किलले खाद्यान्न संकलन हुन्छ ।
‘आश्रमको नाममा रहेको जग्गाको बर्सेनि सरकारलाई मालपोत बुझाउँदै आएका छौँ । तर आश्रमले आफ्नो जग्गाको आयस्ता समेत पाउँदैन्’ स्वर्गद्धारी आश्रमका प्रशासनिक प्रमुख हरि अधिकारीले भने ‘मोही किसानहरुले बर्सेनि बुझाउनु पर्ने कुत समेत नबुझाउदा आश्रम संकटमा पर्न थालेको छ ।’
दाङको टरिगाउँमा ७२ विगाह ७ कट्ठा १० धुर, सौडियारमा ९५ विगाह ४ कट्ठा १९ धुर, रामपुरमा १ सय ७६ विगाह १२ कट्ठा २ धुर, चैलाहीमा ३ सय ४७ विगाह ७ कट्ठा १६ धुर, सतवरीयामा ९४ विगाह ९ कट्ठा १० धुर, घोराहीमा एक सय ८५ विगाह २ कट्ठा १० धुर जग्गा आश्रमको नाममा छ ।
भूमिसुधार कार्यालयले २०५१ सालमा ९५ बिगाह जग्गा बाट मोही निस्कासन गरेको थियो । साविक चैलाही र सतवरीया मौजाको जग्गामा समस्या छ । चैंलाही मौजाको अर्नहवामा मात्रै ४० विगाह जमिन अतिक्रमणमा छ । आश्रमको नाममा रहेको जग्गामा ठूला बिल्डिंग ठडिएका छन् । आन्तरिक रुपमा लाखौँ मूल्यमा यहाँ किनबेच चल्छ ।
आश्रमको प्यूठान जिल्लामा रहेको जग्गाको विवरण ।
‘एक व्यक्तिबाट धेरै व्यक्तिमा गैसकेको छ । त्यहाँ बसोबास गर्नेहरुले कुत बुझिदिनुप¥यो भन्नुहुन्छ तर, हामीसँग उहाँहरुको बसोवास बारे कुनै रेडर्क छैन् । कानुनी रुपमा कुत बुझने कुनै आधार छैन्’ अधिकारीले भने ‘हामीले गरेको अध्ययनबाट अर्नहवामा करिव २ सय ५१ जनाको बसोबास छ । जस मध्य ५० जना निम्न हुनुहोला तर, अरु सम्पन्न ब्यक्तिहरुकै बसोवास छ ।’
रामपुर मौजामा पनि जग्गाको बेचबिखन आन्तरिक रुपमा चलेको छ । पुर्जा आश्रमको नाममा छ तर, लाखौँ मूल्यमा जग्गा बिक्री गरेका छन् । किसानहरुले जोेतेको जग्गामा तेस्रो व्यक्तिको हालिमुहाली छ । आश्रमसँग सम्झौता गरेका किसान त्यहाँ छैनन् । अरु व्यक्तिहरुले नै जग्गा चर्चिएका छन् । अदालतमा मुद्धा पर्छ । प्रहरी, अदालतका कर्मचारी घर भत्काउन पुग्छन् । तर, राजनैतिक आडमा तेस्रो पक्षको हालीमुहाली मौलाएको छ ।
आश्रमको नाममा दाङ जिल्लामा रहेको जग्गाको विवरण ।
उनले भने, ‘न उ आधिकारीक मोही हो न साच्चिकै गरिब किसान हो ।’ तर, यहाँ बसोवास गर्नेहरुले भने आश्रमले आफूहरुको समस्या समाधान गर्न ध्यान नदिएको बताउने गर्छन् । स्वर्गद्धारी आश्रम र किसान संग मोहियानी हकको बारेमा समस्या बल्झीरहेको छ ।
‘मोहियानी हक आश्रमले नभई भूमिसुधार कार्यालयले प्रदान गर्ने हो । आश्रमले मोहियानी हक दिएन भन्न मिल्दैन्’ प्रशासनीयक प्रमुख अधिकारीले भने ‘मोहीको समस्या झन ठूलो बनिरहेको छ । एक घर बाट २७/२८ जनामा मोही पुगेको छ ।’
स्वर्गद्धारी आश्रममा वार्षिक एक लाख दर्शक आउने गर्छन् । नेपाली र भारतीय यहाँका मुख्य श्रद्धालु भक्तजन हुन् । जती पनि जग्गा छ । त्यहाँ बाट आएको आयस्ताले आश्रममा यज्ञ चलाउने भनिएको हो । तर, यज्ञ चलाउन पनि मुस्किल पर्न थालिसक्यो । भक्तजनलाई एक गिलास पानी खुवाउन पनि मुस्किल छ । खानेपानी समस्या विकराल छ ।
स्वर्गद्धारी आश्रमको नाम ढोकामा कुँदिएको । तस्बिर : दशरथ घिमिरे/देश सञ्चार
आश्रममा भएको जग्गा बाट आयस्ता नियमित उठ्ने गरेमा आश्रमको विकास गर्न सकिन्थ्यो । तर, आयस्ता नउठ्दा आश्रमको विकास रोकिएको जस्तै छ । उपयुक्त र आधुनिक धर्मसाल छैन् । भक्तजनले आफ्नो तर्फबाट बनाएका केही धर्मशाला छन् । तर, प्रयाप्त छैन् । विद्यालय चलाउन शिक्षक राख्न सकिएको छैन् ।
आश्रममा रहेको गाईहरु । तस्बिर : दशरथ घिमिरे/देश सञ्चार
शिक्षकलाई तलब खुवाउन पनि मुस्किल छ । आश्रमको अहिलेको आयश्रोत अक्षयकोष, पुजा रुद्री, नित्य हवन, दान पत्र बाट आएको रकम हो । ११ सय देखि माथिको रकम रसिद काटेमा अक्षयकोषमा जम्मा हुन्छ । ३ करोड रुपैयाँ अक्षय कोषमा जम्मा छ । यो कोष चलाउन मिल्दैन् ।
नित्य हवन, रुद्री पाठ बाट संकलन हुने रकम ब्राहमणलाई दक्षिणा दिदा सकिन्छ । २४ जना ब्राहमण छन् । दान पत्रमा वार्षिक डेढ करोड रुपैयाँ जम्मा हुन्छ । आश्रम ब्यवस्थापन गर्न खर्च पुग्दैन् । मागेर चलाउनु पर्ने अवस्था छ ।
भर्खरै
लोकप्रिय
