त्रिवेणी धाम र वाल्मीकि आश्रम पुग्दा जे देखियो

दाङ – नेपालको हरिद्वारको नामले प्रख्याती कमाएको त्रिवेणी धामलाई नजिकबाट हेर्ने अवसर मिल्यो । प्रदेश ५ को दाङ लमहीबाट गण्डकी प्रदेशमा रहेको त्रिवेणी धाम पुगिएको हो । पतञ्जली योग समिति लमहीले आफ्ना साधक–साधीकालाई धाममा पुर्‍याएको हो ।

पहिलो यात्रा थियो, त्रिवेणी धामको । हिन्दु धर्मालम्वीहरुको आस्थाको केन्द्रको रुपमा रहेको छ त्रिवेणी धाम । तर, पर्याप्त व्यवस्थापन र सरसफाईको अभाव हुँदा एक पटक तिर्थयात्रामा पुग्ने जो कोहीको मनमा प्रश्नहरु आइरहन्छ ।

त्रिवेणी धाम नारायणी, तमसा र सोनभद्र गरि तीनवटा नदीको संगमलाई भनिन्छ ।

यो नदी पार गरेर वाल्मीकि आश्रममा पुग्नको लागि झोलुङ्गे पुलको अवधारणा आयो । तर, भारत सरकारको असहयोगका कारण पुल नै बन्न नसकेको स्थानीय रिक्सा चालकले सुनाए ।

हिउँदमा डुंगा र वर्षामा भारतले बनाएको बाँधबाट भारतीय बाटो हुँदै बाल्मीकी आश्रम पुग्नु पर्ने बाध्यता छ । पुल भैदिएको भए एक घण्टामा आश्रम पुग्न सकिन्थ्यो तर, भारतको बाटो हुदै त्यहाँ पुग्न दुई घण्टा लाग्यो ।

नवलपरासीको बिनयीत्रिवेणी गाउँपालिका वडा नम्बर ६ मा अवस्थित गण्डकी नदीमा तीनवटा नदी मिलेर त्रिवेणी धाम बनेको हो ।

दिसा, पिसाबको दुर्गन्ध

त्रिवेणी धाम बिनयीत्रिवेणी गाउँपालिकामा पर्छ । तर, यहाँ दिशा जन्य फोहर व्यवस्थापन र सार्वजनिक शौचालयको व्यवस्थापन हुन सकेको छैन् । भएका शौचालय पनि सरसफाइ नहुँदा प्रयोग गर्न सक्ने अवस्थाकै छैनन् । गंगा जीको किनारमा समेत शौचालय छैन् ।

प्रचार प्रसारको अभाव

त्रिवेणी धामको महिमा अतुलनीय छ । तर, यहाँको महिमाको बारेमा तिर्थयात्रुले सहजै बुझ्ने र थाहा पाउनको लागी कुनै प्रचार सामाग्री टाँगिएको छैन् । प्रचार सामाग्रीको व्यवस्था गरेर यहाँको महिमा सबै माझ पुर्‍याउन सकिन्थ्यो । तर, यो पक्ष पनि कमजोर नै लाग्यो ।

गजेन्द्रमोक्ष मन्दिरमा सिमेन्टको आकृति

एक वर्ष अघिबाट दर्शनको लागि खुल्ला गरिएको रथ आकारको मन्दिर गजेन्द्रमोक्ष मन्दिरको चर्चा धेरै छ । तर, यो मन्दिर भित्र र बाहिर कुदीएका सुन्दर आकृतिहरु सिमेन्टबाट बनाइएको छ । काठमा कुदेर आकृति बनाइएको भए दिगोपना हुने थियो । तर, यो मन्दिर श्रद्धालु भक्तजन आकर्षण गर्न सफल छ ।

वाल्मीकि आश्रम ओझेलमा

रामायणसँग जोडिएको ठूलो कथाको अंश बाल्मीकी आश्रमसँग छ । सिता यहाँ रहँदा लवकुशको जन्मस्थलको रुपमा परिचित बाल्मीकी आश्रम प्रचार प्रसार र त्यहाँ सम्म पुग्ने भरपर्दो सडक नहुँदा श्रद्धालु भक्तजन पुग्न कठिन छ ।

सीता बसेको, लवकुश हुर्केको ठाउँ हो । त्यहाँ प्राचिन समयका आकृतीहरु ढुंगामा कुदिएका पाइन्छ । सिताले पिसको सिलौटा, यज्ञस्थल लगायतका स्थलहरु हेर्न अहिले पनि भक्तजन पुग्ने गरेका छन् ।

त्रिवेणी धामको इतिहास

कालिदासले रघुवंश नाटकमा चर्चा गरेको हिमालय नजिकको त्रिवेणी धाम यही थियो । यसको महिमागान वराह पुराण र स्कन्द पुराणको हिमवत्खण्डले पनि गरेका छन् ।

त्रिवेणी धाममा गजेन्द्रमोक्ष, भक्तेश्वर शिव मन्दिर, लक्ष्मी वेंकटेश्वर मन्दिर, नागाबाबा कुटी, राधाकृष्ण मन्दिर, कोटिहोम यज्ञशाला, संस्कृत विद्यालय र सुन्दर बगैंचाहरू छन् ।

यो स्थान प्राकृतिक रूपमा सुन्दर र धार्मिक रूपमा महत्वपूर्ण छ । स्नान, पितृतर्पण, श्राद्ध, उपनयन, कर्णभेदन, अन्नप्राशन, चूडाकर्म तथा अन्य संस्कारहरू सम्पन्न गर्ने उपयुक्त स्थानका रूपमा त्रिवेणी धामलाई नै लिने गरिएको पाइन्छ ।

कात्तिक मेला, कुम्भ मेला, रामनवमी, व्यास पूर्णिमा, होली, छठ र बुद्ध जयन्तीका अवसरमा यहाँ ठूलठूला मेला लाग्दछन् ।

त्यति बेला तीर्थयात्रीहरूको ठूलो भीड लाग्ने गर्दछ । त्रिवेणी धामका मेलामा नेपालका भन्दा भारततिरका श्रद्धालुहरूको ज्यादा घुइँचो हुने गर्दछ । त्रिवेणीको स्नान अति उत्तम मानिन्छ ।

स्वर्गबाट देवता र अप्सराहरूसमेत यहाँ स्नानका लागि आउने गर्दथे भन्ने जनविश्वास छ । त्रिवेणी धामको ख्याति जनक वंशदेखि चलेको मानिन्छ । तसर्थ यस स्थानको महिमा राम–सीता तथा रामका गुरु बाल्मीकिसँग पनि गाँसिएको छ ।

नारायणी नदीको किनारमा रहेको हुनाले पनि यसको धार्मिक महत्व ज्यादा रहेको हो । नारायणी नदीमा शालिग्राम नदीका रूपमा रहेको कालीगण्डकी मिसिने र शालिग्राम विष्णुको प्रतिरूप मानिने हुँदा त्रिवेणी धाम वैष्णव तीर्थका रूपमा पनि प्रसिद्ध छ ।

नजिकै वाल्मीकि आश्रम, हरिहरक्षेत्र र देवघाट लगायतका अन्य प्रसिद्ध तीर्थहरू रहेकाले पनि त्रिवेणी धामको महत्व बढेको हो ।