जित्नै पर्नेछ प्लाष्टिकलाई, नत्र जित्छ मानव जीवनलाई

काठमाडौँ – मानव र समग्र प्राणी जगतको जीवनको आधार वातावरण । तर यहि वातावरण मानवीय लोभ र अरु भन्दा छिटो र अघि पुग्ने लालचाले संकटमा पर्दै गएको छ ।

वन समस्यामा, नदी समस्यामा, समुद्र समस्यामा अनि हावा पनि समस्यामा छ । यसले मानवसहित समग्र प्राणी तथा वनस्पति जगत संकटको घेरामा परेको छ । तर मानवीय क्रियाकलपा जो वातावरणको हित विपरित छन् ति सुध्रिन सकेका छैनन् ।

आफूले गरिरहेको काम र छिटो पुग्ने लोभमा अपनाएको सट–कट बाटो वातावरण र अन्ततः मानव समुदायलाई नै हानिकारक छ भन्ने जान्दा जान्दै रोक्न भने सकिरहेका छैनन् ।

यहि सन्दर्भमा हरेक वर्षजस्तै यो वर्ष पनि मंगलबार वातावरण संरक्षणको पक्षमा सचेतना जगाउने उद्देश्यले विश्व वातावरण दिवस मनाईँदै छ । हरेक वर्ष जुन ५ का दिन यो दिवस नेपालसहित विश्वभर मनाइन्छ ।

दिवसको अवसरमा यस वर्षका लागि ‘प्लाष्टिक प्रदुषण निर्मुल पारौँ : सके पुनः प्रयोग, नसके बहिस्कार गरौँ’ भन्ने तय गरिएको छ ।

सन् १९७२ को जुन १६ मा संयुक्त राष्ट्रसंघले विश्व वातावरण सम्मेलनको आयोजना गरेको थियो । उक्त सम्मेलनबाट वातावरण संरक्षणका लागि विश्वभर राजनीतिक र सामाजिक जनचेतना जगाउनु पर्नेमा अन्तर्राष्ट्रिय ऐक्यवद्धता जनाइएको थियो, जुन वातावरणका सम्बन्धमा भएको पहिलो सबैभन्दा ठूलो प्रतिबद्धता थियो ।

त्यहि सम्मेलनको निरन्तरता स्वरुप सम्मेलनको दोश्रो वर्ष अर्थात १९७३ मा जुन ५ लाई विश्व वातावरण दिवस बनाउने निर्णय भयो । त्यहि वर्षदेखि नै हरेक वर्ष जुन ५ मा विश्व वातावरण दिवस मनाउने गरिएको छ ।

मानव रक्षक र भक्षक दुवै

मानव आफू बाँचिरहेको वातावरणको संरक्षक र विनाशक दुवै हो । वातावरणले नै मानवलाई शारीरिक तथा मानसिक आवश्यकता पूर्ति गरेको छ । मानिसले यहिँबाट भौतिक मात्रै नभएर ज्ञान, मुल्य मान्यता, सामाजिक तथा धार्मिक वा आत्मिक सन्तुष्टि पनि पाएको छ ।

मानव सभ्यताको विकास क्रममा वातावरण र त्यससँगको समायोजन अर्थात अनुकुलनले धेरै कुरा दिएको छ । तर जब विज्ञान तथा प्रविधिको विकास तीब्र गतिमा हुन थाल्यो, त्यसपछि वातावरणमा मानवले चाहिने भन्दा बढी दबाब सिर्जना गर्न थाल्यो ।

आफ्नो आवश्यकता चाहिएको भन्दा छिटो र सजिलो खोज्ने क्रममा विज्ञान र प्रविधिको सहायतामा वातावरणलाई नै परिवर्तन गर्न खोज्नु अहिलेको वातावरणीय समस्याको मुल कारण बनेको छ ।

वातावरणको संरक्षण र मानवीय विकासको बिस्तार वा फैलावट अहिलेको चुनौती हो । तर हरेक व्यक्तिले आफ्नो दैनिक जीवनमा अपनाउने ससाना जीवनशैलीमा ख्याल गर्न सके वातावरणको संरक्षण पनि हुने र मानवको विकास पनि नरोकिने विज्ञहरुले बताउने गरेका छन् । यहि कुराको सचेतनाका लागि यो दिवस मनाउने गरिएको छ ।

प्लाष्टिक प्रदुषणलाई जितौँ

वातावरण संरक्षणको मुख्य समस्याको रुपमा बढ्दै गएको प्लाष्टिक भण्डारण हो । मानिसले दैनिक जीवनमा प्रयोग गर्ने प्लाष्टिकजन्य सामग्रीका कारण वातावरण प्लाष्टिकको भण्डार वा भकारीको रुपमा परिणत हुँदै गएको छ ।

प्लाष्टिकका कारण धेरै जीवजन्तु संकटको अवस्थामा पुगेका छन् । यहि भएर वातावरण संरक्षणका लागि प्लाष्टिकजन्य फोहोरलाई जित्नु पर्ने संयुक्त राष्ट्रसंघले जनाएको छ ।

प्लाष्टिक अहिलेसम्मकै सबैभन्दा ठूलो र गम्भीर वातावरणी समस्या रहेकाले यस विरुद्ध एकताबद्ध भएर विश्व समुदाय लाग्नु पर्ने आवश्यकता रहेको राष्ट्रसंघको भनाई छ ।

वन्यजन्तु तथा मानव स्वास्थ्यमै पनि प्लाष्टिकका कारण धेरै समस्या आएका छन् । प्लाष्टिकजन्य फोहोरलाई जित्नका लागि सकेसम्म प्लाष्टिकजन्य सामग्री प्रयोग नगर्ने, गर्नै परेमा एकपटक मात्रै प्रयोग गरिने प्लाष्टिकजन्य सामग्री परित्याग गर्नेमा जोड दिन विज्ञले सुझाएका छन् ।

प्लाष्टिकका सामग्री प्रयोग गर्नु परेमा पुनः प्रयोग गर्न मिल्ने खालको प्रयोग गर्न सुझाइएको छ । प्लाष्टिकलाई जित्न सकेमा वातावरण संरक्षणमा ठूलो सफलता हात पर्ने राष्ट्रसंघले बताएको छ ।

प्लाष्टिक तथ्य

हरेक वर्ष विश्वभर पाँच खर्बवटा प्लाष्टिकका झोला प्रयोग हुन्छ ।

पछिल्लो एक दशकमा गएको शतकमा भन्दा धेरै प्लाष्टिक उत्पादन भएको छ ।

हामीले प्रयोग गर्ने ५० प्रतिशत प्लाष्टिकजन्य सामग्री एकपटक मात्रै प्रयोग गर्न सकिने खालको छ ।

विश्वभरमा हरेक मिनेटमा १० लाख प्लाष्टिक बोटल किन्ने गरिएको छ ।

विश्वमा हरेक वर्ष पानी राख्ने प्लाष्टिक बोटल उत्पादनका लागि एक करोड ७० लाख ब्यारेल तेल प्रयोग हुने गरेको छ ।

सन् २०१६ मा विश्वभर खाने पानीका ४ खर्ब ८० अर्बवटा प्लाष्टिक बोटल बिक्री भएका थिए ।

मानिसका कारण उत्पादन हुने फोहोरको १० प्रतिशत भन्दा धेरै हिस्सा प्लाष्टिकको छ ।

सन्देश

दिवसको अवसरमा संयुक्त राष्ट्रसंघका महासचिव एन्टोनियो गुट्रेसले एक पटक मात्रै प्रयोग गर्न मिल्ने प्लाष्टिकलाई अस्वीकार गर्न आग्रह गरेका छन् । उनले एकीकृत प्रयासले स्वच्छ तथा हरियो विश्वको उद्देश्य प्राप्त गर्न सकिने बताएका छन् ।

दिवसको अवसरमा प्रधानमन्त्ती केपी शर्मा ओलीले शुभकामना सन्देश दिँदै वातावरणीय प्रभाव मूल्यांंकन बिना गरिने विकास प्रयास दीगो नहुने बताएका छन् ।

प्रधानमन्त्री ओलीले विकास निर्माणको कार्य अघि बढाउँदै गर्दा वातावरण–मैत्री हुने गरी समयमा नै योजना तर्जुमा गर्नु पर्ने बताएका छन् ।
सबै सरकारी र निजी क्षेत्रलाई यो विषयमा विशेष ध्यान पुर्‍याउन प्रधानमन्त्री ओलीले आह्वान गरेका छन् ।

दिवसको अवसर पारेर सरकारले मंगलबारदेखि वातावरण अभियान सुरु गर्दैछ । प्रधानमन्त्री ओलीले ललितपुरको जावलाखेलबाट यो अभियानको सुरुवात गर्दै छन् । यस अन्तर्गत एक नेपाली एक बिरुवा अभियान पनि छन् । प्रधानमन्त्री ओलीले दिउँसो यो अभियानको सुरुवात गर्ने छन् ।